Tegenoverstellingen

Tegenoverstellingen, ook wel tegenstellingen genoemd, verwijst naar het verschijnsel waarbij twee elementen elkaars tegendeel zijn, elkaar uitsluiten of als contrasterend worden ervaren. De term is verwant aan tegenstelling, en komt voort uit het idee van tegenovergestelde posities of beweringen.

In de taal en logica verwijst tegenoverstelling naar relaties waarbij twee proposities elkaar uitsluiten of twee woorden elkaars betekenis tegengaan. In logica en filosofie geldt een tegenoverstellingsrelatie wanneer P en niet-P niet tegelijk waar kunnen zijn.

In de retoriek is tegenoverstelling een stijlfiguur waarbij twee tegenovergestelde begrippen naast elkaar worden geplaatst om contrast of nadruk te creëren, bijvoorbeeld oud en nieuw, rijk en arm. Deze techniek vergroot de helderheid of emotionele impact van een betoog.

In de taalkunde en lexicografie verwijst tegenoverstelling ook naar antoniemie, het bestaan van woorden met tegengestelde betekenis, zoals warm/koud, groot/klein. In beeldende kunst en fotografie wordt tegenstellingscontrast bereikt door gebruik te maken van contrasten in kleur of in licht en donker.

In de cultuur- en sociale wetenschappen verwijzen tegenoverstellingen naar maatschappelijke spanningen, zoals arm en rijk, orde en wanorde, of macht en gezag; dergelijke tegenstellingen vormen vaak vertrekpunten voor analyse en debat.

Zie ook: antithese, dialektiek, contrast, antoniemie.