Spreeksituaties

Spreeksituaties zijn de verschillende omstandigheden waaronder gesproken taal wordt gebruikt. Ze verwijzen naar de context waarin communicatie plaatsvindt en bepalen wat iemand zegt en hoe hij of zij het zegt. Belangrijke elementen zijn de sprekers, de luisteraar, de setting en het doel van het gesprek.

De belangrijkste factoren zijn de deelnemers (wie spreekt en wie luistert), de setting (formeel, informeel, professioneel), het doel (informeren, overtuigen, verzoeken), het onderwerp, het kanaal (face-to-face, telefoon, video) en de tijdsdruk. Afhankelijk van deze factoren kiezen sprekers verschillende registers en talen: informeel of formeel taalgebruik, standaardtaal of dialect, en soms codewisseling.

Voorbeelden van spreeksituaties zijn een informeel gesprek tussen vrienden; een zakelijk overleg of sollicitatiegesprek; een klantgesprek in de dienstverlening; een les in een klas; een mediainterview; een toespraak of presentatie; en telefonische klantenservice. Online kan communicatie via chat, e-mail of videobellen ook een spreeksituatie vormen.

Sprekers passen zich aan de situatie aan door middel van directheid of indirectheid, beleefdheidsvormen en hedges zoals “misschien” of “zou kunnen” om afstand en affectie te reguleren. In het Nederlands speelt de keuze tussen u en je een belangrijke rol, net als toon en herhaling of bevestiging in gesprekken.

Toepassingen: het begrip spreeksituaties wordt gebruikt in taalonderwijs, sociolinguïstisch onderzoek en interculturele communicatie om taaloefeningen en pragmatische vaardigheden af te stemmen op verschillende registers en contexten.