Enkelcellig

Enkelcellig, of eencellige, verwijst naar organismen die uit één cel bestaan en alle basislevensprocessen zelf uitvoeren. Zo’n cel voert onder andere stofwisseling, energieproductie, groei en reproductie uit. Een eencellige organisatie kan prokaryoot zijn (zonder kern) of eukaryoot (met een membraanomsloten kern en organellen). Voor prokaryoten ligt het genetisch materiaal vrij in het cytoplasma; bij eukaryoten bevindt het zich in een kern en in organellen zoals mitochondriën en, bij foto- of algenvormen, chloroplasten.

Binnen de unicellulaire groep bevindt zich veel diversiteit. Prokaryoten omvatten bacteriën en archaea; eukaryote enkelcelligen omvatten unicellulaire algen, protozoa en gisten. Ze variëren sterk in grootte en leefomstandigheden, van telechromische bacteriën tot grotere protozoa in zoet of zout water, bodems en zelfs extreme omgevingen zoals warmwaterbronnen of zoutmeren. Voeding kan autotroof zijn (energie uit zonlicht of chemische brandstoffen) of heterotroof (voedsel uit de omgeving). Beweging gebeurt vaak met flagellen of trilharen; veel eiwitten en metabole routes zijn aangepast aan hun specifieke leefomgeving.

Voortplanting geschiedt doorgaans aseksueel via deling, knoppen of spitsachtige vormen; sommige unicellulaire eukaryoten kunnen ook genetische informatie uitwisselen via conjugatie of transformatie. Ecologisch spelen eencelligen een cruciale rol: ze zijn belangrijke producenten van organische stof in ecosystemen, dienen als afbrekers en vormen de basis van vele voedselketens; sommige soorten zijn ook pathogeen.

In biotechnologie en industrie hebben unicellulaire organismen grote betekenis, zoals gist (Saccharomyces cerevisiae) in bakkerij en alcoholproductie, of modelorganismen zoals Escherichia coli in genetisch onderzoek.