Deelwoordlijden

Deelwoordlijden is een verzonnen term die in taalbeschouwingen wel als concept gebruikt wordt om een specifieke groep constructies met deelwoorden te beschrijven. De term is samengesteld uit deelwoord, de traditionele aanduiding voor participia in het Nederlands, en lijden, in de zin van ondergaan of ervaren. In dit denkbeeldige kader verwijst deelwoordlijden naar manieren waarop het deelwoord naast het hoofdwerkwoord een extra semantische lading kan dragen, met name op het vlak van aspect of de houding van de spreker.

Volgens het concept ontstaat deelwoordlijden vooral in attributieve en predicatieve positie van het deelwoord, waar het verdergaande betekeniszwaarte aan de voornaamwoordelijke of nominale kern geeft. Het gaat dan niet alleen om formele bijvoeglijke woorden, maar ook om interpretatieve nuances die de gebeurtenis of toestand als lijdend of ervaren voorstellen. Het idee houdt eveneens rekening met variatie tussen dialecten en registers, evenals met de manier waarop het participium samenwerkt met hulpwerkwoorden om tijd of aspect te markeren.

Voorbeelden die in dit denkbeeldige kader genoemd zouden kunnen worden, zijn gebaseerd op gangbare participiële vormen zoals lopende en verloren: een lopende man, een verloren verhaal. In het kader van deelwoordlijden zouden dergelijke vormen mogelijk ook een extra betekenislaag krijgen—een expressie van ondergaan, doorstaan of ervaren status van de handeling—die verder gaat dan de primaire betekenis.

Het bestaan en de exacte grenzen van deelwoordlijden blijven onderwerp van hypothetische discussie. In gangbare grammatica is er geen breed aanvaarde term of analyse daarvoor; het dient vooral als houvast voor het verkennen van hoe participia in verschillende contexten extra nuanced kunnen functioneren. Zie ook deelwoord, voltooid deelwoord, lijdende vorm.